Hoe kan je gewoontes doorbreken?

Het brein begrijpen voor verandering: systeem 1, systeem 2 en zelfcontrole
Wil je veranderen? Het begint bij het begrijpen van hoe je brein werkt. Daniel Kahneman, een invloedrijke psycholoog en Nobelprijswinnaar, beschrijft in zijn boek Fast and Slow Thinking dat ons brein werkt met twee systemen: Systeem 1 en Systeem 2. Deze kennis helpt je om je gedrag beter te begrijpen, oude gewoontes te doorbreken en nieuwe, gezonde routines te ontwikkelen.

Systeem 1 en systeem 2: Hoe werkt ons brein?
Systeem 1: Het snelle, automatische denken (onbewust)
Dit is je instinctieve, impulsieve kant. Het werkt snel, intuïtief en zonder dat je er bewust over nadenkt. Denk aan herkennen van gezichten, eenvoudige rekeningen, of de automatische reactie dat je op je telefoon kijkt als je iets ziet. Het is efficiënt en bespaart tijd, maar kan ook fouten maken door biases en vooroordelen.

Systeem 2: Het langzame, bewuste denken (bewust)
Dit is je verstand dat nadenkt, plannen maakt en keuzes overweegt. Het kost meer energie en moeite, maar helpt je om rationele beslissingen te nemen. Bijvoorbeeld: een moeilijke rekensom oplossen, nadenken over een belangrijke beslissing, of je gedrag aanpassen. Systeem 2 is essentieel voor zelfcontrole.

Ons brein gebruikt een combinatie van deze systemen. Systeem 1 helpt ons snel te reageren en door de wereld te navigeren, terwijl Systeem 2 inspringt wanneer we complexere problemen willen oplossen of bewuste keuzes willen maken. Het begrijpen hiervan geeft je meer grip op je gedrag.

Hoe Systeem 1 en Systeem 2 samenwerken (en overrulen)
Stel je voor dat je op straat loopt en ruikt een versgebakken brood.
Systeem 1 (de impulsieve olifant): roept meteen: “Hmmm, dat wil ik!”
Systeem 2 (de bewuste ridder): denkt: “Wacht even, heb ik echt honger, of wil ik gewoon snel iets lekkers?”

De ridder kan ingrijpen en zeggen: “Nee, ik wil mijn doelen niet saboteren,” en zo de impuls overrulen. Dit is zelfcontrole: je automatische reactie stoppen en bewust kiezen voor wat je belangrijk vindt.

Waarom is dit belangrijk?
Omdat Systeem 1 heel snel kan verleiden tot impulsieve acties die niet altijd goed voor je zijn, zoals snacken, roken of impulsief reageren.
Door je bewuste systeem (Systeem 2) te trainen, kun je deze impulsen onder controle krijgen en bewuste keuzes maken.

Praktische voorbeelden:
Snoepen of niet?
Je ziet chocolade (impuls) en denkt: “Dat wil ik!”
Maar je weet dat je gezond wilt blijven. Door bewust te herhalen: “Ik wil niet te veel snoepen,” neem je de controle en kies je voor je doel.

Boos reageren?
Iemand zegt iets vervelends. Je voelt de woede opkomen (Systeem 1), maar je bedenkt: “Ik wil kalm blijven.”
Door die bewuste keuze voorkom je impulsieve reactie en hou je je rust.

Hoe versterk je je zelfcontrole?
Omdat zelfcontrole als een spier is die sterker wordt door oefening, kun je dit doen:

• Begin klein: Wacht bijvoorbeeld 10 seconden voordat je iets doet of zegt.
• Maak bewuste keuzes: Leg je telefoon weg, kies voor gezonde snacks, of ga een korte wandeling maken.
• Oefen regelmatig: Hoe vaker je bewust nadenkt en kiest, hoe sterker je zelfcontrole wordt.

Haidt’s metafoor helpt je dit beter te begrijpen:
De ridder op de olifant.
De olifant (Systeem 1) wil snel comfort, plezier en verleiding.
De ridder (Systeem 2) moet krachtig en vastberaden zijn om de olifant te sturen en niet in oude gewoontes te vervallen.

Hoe vaker je de ridder oefent, hoe makkelijker het wordt om de olifant in de juiste richting te sturen.

Zelfcontrole en het doorbreken van slechte gewoontes
Wil je oude, ongewenste gewoontes doorbreken? Het begint bij het begrijpen van je brein:

De twee delen van je brein:
De impulsieve olifant: reageert snel op verleidingen, zoals automatisch naar de koelkast lopen, op je telefoon kijken, of roken bij stress.
De bewuste ridder: bedenkt, plant en oefent zelfcontrole om de olifant te sturen.

Hoe werkt dat in de praktijk?
Voorbeeld 1:
Je ziet chocolade. De olifant roept: “Hmmm, dat wil ik!”
De ridder zegt: “Wil ik echt dat ik nu die chocolade eet? Of wil ik mijn gezond doel niet saboteren?”
Door bewust te kiezen, neem je controle over je gedrag.

Voorbeeld 2:
Je voelt de impuls om je telefoon te pakken.
De ridder bedenkt: “Ik moet eerst mijn werk afronden.”
Zo voorkom je dat je in de gewoonte van constant afgeleid zijn vervalt.

Hoe versterk je je zelfcontrole?
Omdat zelfcontrole als een spier is die sterker wordt door oefening, kun je:
Begin klein: Wacht 10 seconden voordat je reageert.
Maak bewuste keuzes: Leg je sigaret weg, drink water in plaats van fris, of maak een korte wandeling.
Stel doelen: Bijvoorbeeld: 1 dag zonder snoep of zonder roken.
Wees geduldig: Het kost tijd om nieuwe gewoontes te vormen.

De kracht van herhaling
Hoe vaker je bewust kiest en oefent, hoe makkelijker het wordt om oude gewoontes te doorbreken en nieuwe routines te installeren.

Jouw kracht ligt in bewuste keuzes
Je automatische, impulsieve reacties (Systeem 1) kunnen je in de problemen brengen, zeker als het gaat om slechte gewoontes. Maar door je bewuste denkvermogen (Systeem 2) actief in te schakelen en je zelfcontrole te oefenen, kun je je impulsieve gedrag overrulen, oude gewoontes doorbreken en nieuwe, gezonde routines creëren.

De sleutel tot verandering ligt in het versterken van de ridder en het sturen van de olifant!

Wil jij graag veranderen, meer zelf controle, gewoontes doorbreken? Voel je vrij om contact met ons op te nemen, wij helpen je graag!